Profesor Franciszek Raszeja. Luminarz ortopedii, zamordowany talent. W 120. rocznicę urodzin: In Memoriam 10.05.2017

 

Heroizm znakomitego polskiego lekarza Franciszaka Raszei jest tego dobitnym przykładem. Dzisiaj w chwilach nasilających się opinii, że pomoc Żydom w Polsce podczas okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej była bardzo skromna lub wręcz nie istniała. Przypomnienie faktów historycznych w tym konkretnym przypadku staje się celowe i sprawiedliwe. Postawa Profesora Raszei jest przykładem głębokiego humanizmu poszanowania wartości życia i godności człowieka, bez względu na jego narodowość, wyznanie czy poglądy polityczne. Franciszek Raszeja poniósł śmierć w getcie warszawskim 21 lipca 1942 roku. W tym tragicznym dniu na prośbę swojego byłego asystenta dra Kazimierza Polaka, zaopatrzony w legalne dokumenty okupantów udał się na ul. Chłodną 26 aby wziąć udział w konsylium lekarskim u ciężko chorego antykwariusza żydowskiego Abé Gutnajera. Około godziny 19.00 dom został otoczony przez oddział esesmanów którzy wtargnęli do mieszkania i rozstrzelali wszystkie znajdujące się tam osoby: profesora, chorego i jego rodzinę, pielęgniarkę oraz dr Polaka. Zdarzenie to zrekonstruował później dr Lewicki, pracujący wówczas w szpitalu PCK, obecny przy przeniesieniu zwłok profesora z getta. 

 

Następnego dnia 22 lipca 1942 roku policja niemiecka wydała żonie profesora zwłoki, gestapo przeprosiło ją za „pomyłkę”. Śmierć profesora zbiegła się z początkiem pierwszego okresu likwidacji getta, który przypadł na czas od 21 lipca do 13 września 1942 roku. W pierwszym dniu likwidacji dr Polak zwrócił się z prośbą o konsultację i przeprowadzenie operacji u chorego w getcie. Dostarczył profesorowi przepustkę wydaną przez policję niemiecką. Żandarm który ją wydał ostrzegał aby profesor tego dnia nie korzystał z niej i nie chodził do getta. Profesor jednak poszedł. Trudno uwierzyć aby śmierć dobrze znanego w Niemczech profesora, obrońcy polskości była tylko kwestią przypadku. W okupowanej Warszawie Raszeja pełnił funkcję ordynatora oddziału chirurgiczno-ortopedycznego szpitala PCK. Współorganizował pomoc dla prześladowanych i nieludzko traktowanych obywateli żydowskich głównie w zakresie dostaw krwi, szczepionek i żywności. Już po utworzeniu przez Niemców getta ściśle współpracuje z gronem swych byłych asystentów lekarzy żydowskich. W 1941 roku kieruje tajną stacją krwiodawstwa gromadząc krew dla potrzeb getta. W tym zakresie ściśle współpracuje z Profesorem Ludwikiem Hirszfeldem. Śmierć Raszei z perspektywy dzisiejszych czasów „wątpliwego” humanizmu staje się pięknym symbolem człowieczeństwa które wbrew barbarzyńskim ustawom obliguje lekarza do pomocy każdemu cierpiącemu. Śmierć Profesora była jedną z wielu w tamtych okrutnych dniach chełpiących się „cywilizacyjnymi osiągnięciami” okupantów. Polska była również jednym z niewielu napadniętych przez III Rzeszę krajem, gdzie obowiązywała i była realizowana z całą konsekwencją kara śmierci za udzielenie pomocy Żydom. Na mocy wielokrotnie obowiązujących zarządzeń Hitlera, każdy przejaw pomocy karany był brutalnie z całą konsekwencją. Pomimo to znaleźli się Polacy którzy nie ulękli się gróźb i w różnych formach nieśli pomoc współobywatelom narodowości żydowskiej. Częściej były to działania spontaniczne, ale miały także miejsce zorganizowane i kierowane akcje pomocy. Do historii naszego narodu przejdą imiona ludzi którzy za okazaną pomoc zapłacili najwyższą cenę – oddali życie. Jednym z nich był Profesor Raszeja.

Przypomnijmy że nie był on w okupowanej Warszawie postacią anonimową zorganizował między innymi poradnię gruźlicy kostno-stawowej dla najuboższej ludności stolicy która mieściła się w Ośrodku Zdrowia i Opieki Społecznej miasta Warszawy przy ul. Karowej 2. Równocześnie czynnie udzielał się w tajnym Uniwersytecie Warszawskim kształcąc mimo tragicznych warunków wojennych młodą kadrę chirurgów i ortopedów polskich. Losy wojenne rzuciły profesora do Warszawy, jednak jego szeroka działalność naukowa i społeczna, w latach międzywojennych związana jest nierozerwalnie z ziemią wielkopolską, a w szczególności z Poznaniem. To właśnie w Poznaniu w roku 1923 otrzymał dyplom Doktora Wszechnauk Lekarskich. Habilitował się w roku 1931 a w roku 1935 został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem zorganizowanej ogromnym nakładem sił Kliniki Ortopedycznej Uniwersytetu Poznańskiego przy ul. Górna Wilda 81. W chwili otwarcia w sierpniu 1935 roku Klinika miała 63 łóżka, a w roku 1939 100 łóżek dla dorosłych i 30 dla dzieci.Raszeja wyposażył ją w nowoczesną aparaturę, toteż była ona jedną z pierwszych tego typu placówek w Polsce. Zarazem rozpoczął pracę nad stworzeniem tzw. „szkoły kalek” tworząc zalążek późniejszego Towarzystwa Walki z Kalectwem. Uwzględnił program edukacyjny dla chorych z deformacjami i urazami narządu ruchu. Jego intencją było przywrócenie ich (uwzględniając właściwą rehabilitację i zaprotezowanie) do względnie normalnego życia rodzinnego i zawodowego uniezależniając ich od zasiłku państwa. Wysiłki te przerwał wybuch wojny.

 

Profesor Raszeja poza twórczą działalnością organizatorską w dziedzinie lecznictwa był znakomitym klinicystą i operatorem. Jego rozległe zainteresowania znajdują odzwierciedlenie m.in. w szeregu pracach z zakresu fizjologii i patofizjologii stawów. Należą do nich m.in. „O rozpoznaniu różnicowym przewlekłych schorzeń stawu kolanowego” (Chir.Narz.Ruchu Ortop.Pol. 1934 r.); „Zmiany patologiczne łąkotek i ich znaczenie kliniczne” (1937 ibid.); „Schorzenia stawu biodrowego, ich rozpoznanie i leczenie z uwzględnieniem leczenia zdrojowiskowego i mechanomedycznego”(„Lekarz Wojskowy” 1939;t.33z.3).Na szczególną uwagę zasługuje opracowana przez Raszeję „Polska Bibliografia Ortopedyczna 1900-1930” obejmująca 603 tytuły, ogłoszona w 1932 roku w Chirurgii Narządów Ruchu i Ortopedii Polskiej. Franciszek Raszeja był współzałożycielem i członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego, współredaktorem, a następnie redaktorem „Chirurgii Narządów Ruchu i Ortopedii Polskiej. W roku 1934 został członkiem zwyczajnym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a od 1935 roku wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Zwalczania Gośćca.

Charakterystyka sylwetki Profesora Raszei byłaby niepełna, gdyby nie wskazać na jego rozległe zainteresowania humanistyczne, wrażliwość społeczną, poczucie sprawiedliwości, potrzebę niesienia pomocy słabym, cierpiącym i prześladowanym. Warto przypomnieć że w okresie prześladowań mniejszości narodowych (grudzień 1937) Raszeja był jednym z jedenastu profesorów Uniwersytetu Poznańskiego sygnatariuszy odezwy protestujących przeciwko „zasadzie getta ławkowego” oddzielenie studentów wyznania mojżeszowego – odrębne ławki od innych studentów na wyższych uczelniach.

Franciszek Raszeja ur. 2 kwietnia 1896 roku w Chełmnie. Gimnazjum Chełmińskie ukończył przed I wojną światową (1914 roku) było znaną wówczas kuźnicą polskości i ruchu filomackiego na Pomorzu. W grudniu tego roku powołany zostaje do armii niemieckiej i walczy na froncie wschodnim. Na początku 1915 roku pod Łowiczem dostaje się do niewoli rosyjskiej i przebywa w obozach jenieckich w Taszkieńcie i na Uralu. Po wybuchu rewolucji marcowej 1917 roku ucieka do Piotrogrodu a stamtąd na początku 1918 roku przez zamarzniętą Zatokę Fińską i Finlandię przedostaje się do Szwecji. Z pomocą ambasady niemieckiej w kwietniu 1918 roku wraca do kraju. W tym samym roku zapisuje się na Wydział filozoficzno-przyrodniczy Uniwersytetu w Berlinie. W rok później przenosi się na Wydział Lekarski Uniwersytetu w Münster, w lecie 1920 roku wraca do Polski i uczestniczy w wojnie polsko-bolszewickiej służąc w oddziale sanitarnym Wojska Polskiego (12.08. do 21.10.1920 roku). Przez trzy semestry w roku akademickim 1920/1 do 30.06.1922 roku studiuje medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Kiedy na Uniwersytecie Poznańskim uruchomiono wszystkie lata medycyny, przenosi się z Krakowa do Poznania. Z Poznaniem wiąże swoje dalsze losy. Nawet śmierć mistrza Profesora Ireneusza Wierzejewskiego nie załamała w nim pracy twórczej. Swym ludzkim i towarzyskim stosunkiem do współpracowników ujmuje ich. Wszyscy zjednoczeni usilnie pracują nad osiągnięciem zakreślonego przez niego celu którym jest zorganizowanie Kliniki Ortopedycznej Uniwersytetu Poznańskiego Dwóch braci profesora Raszei zamordowali hitlerowcy już w pierwszym roku wojny: Maksymilian – profesor teologii moralnej; Leon – prawnik, prezydent miasta Torunia. Jest sprawą znamienną, że wszyscy trzej bracia Raszejowie znajdowali się już w 1935 roku na listach wywiadu hitlerowskiego – osób przewidzianych do eksterminacji. Wszyscy trzej znajdują się na liście „Strat Kultury Polskiej” Warszawa 1947.